Historia leasingu

Leasing jest znanym w świecie – pod innymi wprawdzie nazwami – i praktykowanym od dawna instrumentem finansowym. Pierwsze transakcje przypominające współczesny leasing (ang.-am. Lease lub leasing) można upatrywać w prymitywnych formach najmu i dzierżawy, polegających na odpłatnym użyczaniu rzeczy do czasowego korzystania, niekiedy przyrzeczeniem ich sprzedaży. Zawierano je w starożytnych cywilizacjach Egiptu i Mezopotamii około 5 tysięcy lat temu. Już Arystoteles mówił, iż „bogactwo polega bardziej na używaniu, niż posiadaniu”.

Pierwsza niezależna firma leasingowa powstała w 1952 roku w Stanach Zjednoczonych (United States Leasing Corporation), następnie w 1960 roku w Europie i Japonii. Instytucja leasingu trafiła do Europy Zachodniej właśnie z USA, przejmując praktyki i zwyczaje handlowe tamtejszych spółek. Pod koniec 1962 roku w Republice Federalnej Niemiec powstały pierwsze firmy leasingowe, do których należała, powołana do życia przez osiem banków niemieckich, firma Deutsche Leasing. W późniejszych latach leasing, jako nowa forma finansowania inwestycji, szybko rozpowszechnił się w Wielkiej Brytanii, Francji, Włoszech, w dalszej kolejności w Szwajcarii, Austrii i innych krajach Europy zachodniej.

Początki leasingu w latach sześćdziesiątych i w pierwszych latach siedemdziesiątych całej zachodniej części Europy nie były łatwe. Leasing naruszał bowiem tradycyjne kanony finansowania inwestycji w formie operacji kredytowych, znanych od lat. Była to jednak niezwykle atrakcyjna forma finansowania inwestycji i pomimo tych zarzutów leasing w poszczególnych krajach Europy zachodniej rozwija się od ponad 40 lat z dużym powodzeniem.

Na wszystkich kontynentach leasing odgrywał i nadal odgrywa dużą rolę w okresach szybkiego wzrostu gospodarczego. Coraz aktywniejsze w zakresie usług leasingowych okazują się na przykład kraje Azji, wśród których pionierem w tym względzie jest Japonia. Jednakże najszybszy ich wzrost obserwuje się w Korei Południowej. W Europie – najwyższe obroty leasingowe notują firmy niemieckie, brytyjskie, włoskie i francuskie.

W związku z pogłębiającą się w latach 90. recesją w krajach gospodarczo rozwiniętych tempo wzrostu światowych obrotów leasingowych nieco zmalało. Nie oznaczało to jednak spadku zainteresowania tą atrakcyjną formą finansowania inwestycji, jaką ciągle pozostawał leasing.

Z danych wynika, że od 1999 roku corocznie na świecie w ten sposób właśnie finansowano zakupy majątku produkcyjnego o wartości ponad 350 mld USD, co z kolei stanowiło 1/8 wszystkich prywatnych inwestycji. Dziś można śmiało stwierdzić, że wartość światowych obrotów dzięki kontraktom leasingowym, mierzona wartością nowych składników majątku trwałego nabywanego przez spółki leasingowe dla ich klientów, nieustannie rośnie.

Leasing w Polsce staje się usługą coraz bardziej znaną. O powszechnym zastosowaniu leasingu w Polsce można mówić dopiero od 1989 roku. Wcześniej zawierano je bardzo sporadycznie.

Pierwsze spółki leasingowe zaczęły pojawiać się z początkiem lat dziewięćdziesiątych. Jednakże ich transakcje konstrukcją przypominały bardziej umowę dzierżawy lub wręcz umowę sprzedaży na raty niż obecnie funkcjonującą umowę leasingową. Powoływanie do życia firm leasingowych zaczęły rozpatrywać zarówno banki, jak i prywatne grupy kapitałowe. Szczególną motywacją dla powstawania prywatnych firm leasingowych, tak zwanych „libero”, a więc nienależących do banków, było ustawowe zwolnienie z podatku dochodowego przez okres 3-letni wszystkich firm, w których znajdował się kapitał zagraniczny, czyli tak zwanych wówczas „joint ventures”.

Pierwsze efekty polskiego leasingu odnotowano w latach 1990-93, po okresie łatwego dostępu do kredytów bankowych. Z powodu niemożności ich ściągnięcia, banki ograniczyły dostęp do kredytów za pomocą barier proceduralnych. Firmy leasingowe nie stawiały barier bądź je obniżały, nie narażając się na powstanie tak zwanych „złych długów1”. Formalności potrzebne do zawarcia umowy leasingowej sprowadzały się do minimum a triumfowały firmy, które czyniły to po prostu najszybciej.

Firmy leasingowe powstałe w 1991 roku w chwili obecnej należą do grupy przedsiębiorstw zawierających najwięcej transakcji, ponadto posiadają najbardziej rozbudowaną sieć sprzedaży swoich usług (filie, oddziały i przedstawicielstwa). W kolejnym roku nastąpił rozwój rynku w związku z dominacją leasingu samochodów osobowych. Ponadto w ówczesnym okresie klienci dostrzegali przede wszystkim zaletę leasingu pozwalającą obniżać mocno poziom płaconych podatków.

W 1993 roku leasing samochodów osobowych stał się w Polsce nieopłacalny ze względu na zmiany w prawie podatkowym. Udział samochodów osobowych w strukturze globalnej zmalał niemal do zera. Było to odmienne zjawisko od występujących rozwiązań w krajach postkomunistycznych.

W kolejnych latach, około 1995 roku, do zawarcia umowy o dużej wartości (od 50 tysięcy zł) firmy leasingowe zaczęły żądać od klienta podstawowych dokumentów oraz dowodu świadczącego o braku zaległości wobec budżetu państwa. Nie przeszkodziło to jednak temu, by ten rok był szczególnie korzystny dla rozwoju leasingu. Działo się tak zwłaszcza z powodu wzrastającej koniunktury w sektorze transportu ciężarowego. Ponadto stworzono wreszcie pewne rozwiązania prawne pozwalające korzystać z dobrodziejstw leasingu samochodów o charakterze zbliżonym do osobowych. Zaczęto mianowicie dokonywać przeróbek i modyfikacji tychże samochodów osobowych w celu utworzenia przestrzeni ładunkowej i kwalifikowania takiego pojazdu na równi z samochodami ciężarowymi. Biuro Komitetu Wykonawczego Konferencji Przedsiębiorstw Leasingowych szacowało, iż wartość zawartych umów leasingu wyniosła w Polsce w 1995 roku 500 mln USD. Wszystkie te szacunki opracowywane były w dolarach amerykańskich ze względu na wysoką podówczas inflację złotego i bardzo duże różnice w kursach polskiej waluty wobec walut zachodnich w poszczególnych latach.

W latach 1995-1996 pojawiło się już niemal sto podmiotów oferujących usługi leasingowe. Wiele z tych firm swój rodowód wywodzi z instytucji bankowych, które obserwując dynamiczne tempo wzrostu swoich klientów nie chciało zmarnować okazji zaistnienia na rynku. Kolejne grupy nowo utworzonych firm pojawiły się w wyniku napływu zagranicznego kapitału do Polski, często związanego z producentami pojazdów i urządzeń sprzedawanych w naszym kraju. Firmy takie próbują przenosić funkcjonujące rozwiązania związane ze wspomaganiem sprzedaży swoich produktów z krajów zachodnich. Natomiast w roku 1997 skorzystało już z leasingu blisko 100 tysięcy firm.

Względy ekonomiczne w żadnym razie nie stanowią barier hamujących rozwój leasingu w Polsce. Szacuje się, że realizacja inwestycji w 20-30% przez leasing jest bardzo realna. Gospodarka jest w fazie wzrostu, rośnie produkt krajowy brutto, przybywa inwestycji. Jednocześnie brakuje kapitału. Leasing jest zatem rozwiązaniem dla przedsiębiorstw restrukturyzujących się, nowo powstających i rozwijających się, a przede wszystkim – dokonujących transformacji własnościowej.

W roku 2000 ujawniono kłopoty finansowe kilku dużych firm leasingowych, co odbiło się bardzo niekorzystnie na sytuacji całego rynku leasingowego. Spowodowało to również niechęć banków do finansowania usług leasingowych i zamknięcie się przed ciągle powstającymi nowymi przedsiębiorstwami. Związek Banków Polskich zaostrzył kryteria i warunki refinansowania operacji leasingowych przez banki operujące w Polsce, włącznie z koniecznością tworzenia rezerw w tych bankach w wysokości udzielanych kredytów.

W roku 2001 wypadło z rynku leasingowego kilkadziesiąt firm leasingowych, wobec których sektor bankowy z różnych powodów wstrzymał refinansowanie operacji leasingowych. Koniec roku przyniósł też ogłoszoną przez kilka banków i innych wierzycieli głośną upadłość kolejnej czołowej firmy leasingowej. Spowodowało to drugi z kolei spadek wartości oddawanych w użytkowanie przedmiotów leasingu przez firmy leasingowe, nerwowość w sektorze leasingowym, w sektorze bankowym oraz pewnego rodzaju niepewność wśród potencjalnych leasingobiorców.

Rok 2002 był natomiast rokiem powrotu leasingu na normalną ścieżkę rozwoju. W Polsce podpisano umowy na łączną kwotę 7,5 mld złotych netto. Choć na terenie kraju działa wiele firm leasingowych, to ponad 80% rynku obsługuje 10 największych firmy. W 2003 roku udział leasingu w finansowaniu inwestycji w Polsce przekroczył 10%.

W kolejnych latach następował systematyczny rozwój branży leasingowej (w 2004 roku udział na poziomie 12 mld zł, w 2005 13,8 mld zł). Firmy bardzo chętnie korzystają z leasingu, prym wiedzie leasing pojazdów samochodowych – ponad 60 % udziału w rynku. Rok 2006 okazał się kolejnym rekordowym okresem dla branży leasingowej w Polsce. Szacunkowa wartość netto samych tylko środków transportu drogowego przekroczyła 12 mld zł netto.

W 2007 roku rozwój leasingu zależeć będzie od sytuacji makroekonomicznej i związanej z nią skłonności przedsiębiorców do dokonywania zakupów inwestycyjnych. Firmy liczą też na zapowiadane zmiany w przepisach podatkowych, w tym zwłaszcza powrót do traktowania leasingu finansowego jako usługi. Mają też nadzieję, że będą miały prawo do pełnego odliczania VAT przy zakupie samochodu osobowego. Według szacunków członków Związku Przedsiębiorstw Leasingowych (ZPL), wzrost rynku leasingu ruchomości wyniesie w 2007 roku od 20 do 30% wobec 41% w 2006 r.

Obecnie można zaobserwować postępującą w całej gospodarce globalizację, czyli wchłanianie mniejszych i słabszych podmiotów przez wielkie instytucje leasingowe, należące najczęściej do dużych banków lub koncernów samochodowych z kapitałem zagranicznym, np. Europejski Fundusz Leasingowy, prekursor leasingu w Polsce, należy do grupy Credit Agricole, największego banku francuskiego.

Autor: Piotr Wojnar
Wszelkie prawa zastrzeżone. Źródła:
Gołda M.: Leasing. – Warszawa: Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o., 2002, s.13
Lewandowska L.: Niekonwencjonalne formy finansowania przedsiębiorczości. – Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, 2000, s. 46